Kuşkusuz ki her insan hayatı boyunca bir kaç kez, ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Aile soyadları neye göre verilmiştir? Eskiden soyadları nasıl verilirdi? Gibi soruların cevabını merak etmiştir.
İlk soyadlarının belirlenişi genellikle kişisel özellikler, fiziksel özellikler, iş ve meslek gibi koşullar altında belirlenmiştir. Ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Sorusuna tam olarak bir cevap verememekle beraber en azından ilk soyadlarının nasıl belirlendiği konusunda vereceğimiz bilgiler kısmen de olsa bu konudaki merakınızı giderecektir.
Türkiye’de İlk Aile Soyadları Nasıl Belirlenmiştir?
Ülkemizde ilk olarak ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Sorusuna anlamlı bir cevap verebilmek için öncelikle 2525 sayılı “Soyadı Kanunu”nu incelememiz gerekir.
Bilindiği üzere ülkemizde ilk soyadları 21.06.1934 kabul tarihli ve 2525 sayılı soyadı kanunu ile verilmeye başlanmıştır.
Bu kanunun 1. Maddesine göre;
Madde 1; Her Türk öz adından başka soy adını da taşımağa mecburdur.
2525 Sayılı Soyadı Kanunu
Yine kanunun 3. Maddesinde ise;
Madde 3; Rütbe ve memuriyet, aşiret ve yabancı ırk ve millet isimleriyle umumi edeplere uygun olmayan veya iğrenç ve gülünç olan soyadları kullanılamaz.
Şeklinde bir düzenleme yer almaktadır. Kanunun 3. Maddesi ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konusunda bizlere biraz fikir verse de, ister istemez günümüzde sık rastladığımız bu kurala uymayan soyadları akıllara gelir.
Örneğin dijital ortamda “ilginç soyadları, komik soyadları veya müstehcen soyadları” olarak bir arama yaptığımızda çok şaşıracağımız hatta bazı durumlarda söylemeye utanacağımız soyadları ile karşılaşırız.
Her ne kadar bu tür soyadlarını taşıyan kişileri ifşa etme gibi bir gayem olmasa da bir örnek ile devam etmek isterim. Yapmış olduğum araştırmaya göre ülkemizde “şapşal” soyadlı kişiler vardır. Mutlaka ilk olarak bir hakaret, aşağılama veya küçümseme gibi algılarız. Ancak unuttuğumuz bir nokta vardır ki bu ailelerimiz ilk soyadlarını günümüzden yaklaşık 90 yıl önce almaya başlamışlardır. Bu nedenle bu soyadlarının bu gün komik, gülünç, müstehcen olup olmadığı konusunda karar verebilmek için 90 yıl öncesine gitmemiz gerekir.
Yapmış olduğumuz bir araştırma sonucunda Cumhuriyetin ilk kurulduğu yıllarda ve Osmanlı döneminde “şapşal” kılık ve kıyafetine özen göstermeyen anlamına geldiğini gördük. Gördüğünüz gibi bu gün daha çok “aptal” anlamında kullanılan şapşal sözcüğü o günlerde kısmen de olsa daha usturuplu bir anlam taşımaktaymış.
Ailemizin Soyadı Nasıl Belirlenmiştir?
Ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konusuna biraz daha açıklık getirmek adına yine günümüzde ilginç, komik hatta müstehcen olarak nitelendirilen başka bir soyadını örnek alarak devam edelim.
Yine bu gün müstehcen olarak görülen bir başka soyadı ise “yosma”dır. Hatta bu gün bu soyadı müstehcenlikten de öteye giderek ağır bir hakaret anlamına geldiğini düşünebilirsiniz. Ancak yine yukarıda da belirttiğimiz gibi bu konuda önyargılı olmadan önce Yosma’nın 90 yıl önce taşıdığı anlama göz atalım. Kısa bir araştırmadan sonra Osmanlı döneminde yosmanın “genç, güzel, şen ve baştan çıkarıcı” kadın olduğu yönünde bir sonuca vardık.
Buradaki baştan çıkarıcı tanımı bu gün sandığımız anlama gelmemektedir. Yine kişinin güzelliğini vurgulamaktadır. Bu gün yosma soyadını taşıyan kişinin geçmişte, baştan çıkarıcı kadar güzel, şan ve genç bir kişinin torunları olduğunu söyleyebiliriz. Yani ilk olarak düşündüğümüz meslek mensubundan olmadığını da rahatlıkla söyleyebiliriz.
Ayrıca yine 2525 sayılı yasa o yıllarda ilk soyadlarının alınmasından 2 yıl içerisinde nüfus kütüklerine başvuruda bulunarak beğenmedikleri soyadlarını değiştirme hakkına sahiptiler. Bu da bize o bu gün komik, gülünç, ayıp, olarak kabul edilen soyadlarının o gün gayet normal olduğunu göstermektedir. Aksi olmuş olsa idi ilk soyadlarının verilmesinden itibaren bu soyadlarının muhatapları gerekli müracaatı yaparak bu soyadlarını değiştirirlerdi.
Eskiden Aile Soyadları Nasıl Verilirdi?
Yukarıda yapmış olduğumuz kısa açıklamalardan da anlaşılacağı üzere ilk soyadları verilirken bir çok farklı kriter belirlenmiştir. Ancak bu gün bizlere garip, gülünç, hatta ayıp olarak algıladığımız soyadları o günlerde gayet normal karşılanmakta idi. Bu da bizlere ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Ve eskiden soyadları nasıl verilirdi gibi konularda kısmen de olsa bilgi edinmemizi sağlamıştır.
1934 yılında kabul edilen 2525 sayılı soyadı kanunun yine 3. Maddesinde bir kriter daha hemen dikkatleri üzerine çeker. Bu da ilk soyadlarının belirlenmesinde “yabancı millet” isimlerinin kullanılamayacağıdır. Tahmin edebilirsiniz ki bu günde olsa hiçbir Türk vatandaşının soyadının “Rus, Ermeni, Arap, İngiliz, Alman” gibi görmemekteyiz. Çünkü Rus asırlardır bir millet ismi olarak anılmakta idi. Bu günde bizim için yabancı millet ismidir. Bundan 90 yıl önce de yabancı millet ismiydi.
Aile Soyadları Neye Göre Verilmiştir?
Aile soyadları neye göre verilmiştir? Konusunda da bilgi sahibi olmak için yine 2525 sayılı yasayı incelememiz gerekir. Yasanın 4.maddesinde;
Madde 4; Soy adı seçme vazifesi ve hakkı evlilik birliğinin reisi olan kocaya aittir.
Hükmü yer alır. Buda geçmişte yani yaklaşık 90 yıl önce atalarımızın bizim yerimize soyadlarımızı belirlediği gerçeğini bizlere gösterir. Ayrıca o dönemde evli olmayan kadınların veya kocası ölmüş kadınların da kendi soyadlarını seçme hakları olduğunu hatırlatmakta fayda görüyoruz.
Eskiden Aile Soyadları Nasıl Verilirdi?
Soyadı Kanununun 1934 yılında değil de bu gün kabul edildiğini farz ettiğimizde yine muhtemelen o gün kabul gören kriterlere göre bir belirleme bu günde benzer şekilde yapılır. Eskiden soyadlarının verilmesinde ise en çok aşağıdaki kriterler göz önüne alınırdı.
Kişisel Özellikler
Kişisel özellikler ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konusunda en bilgi sahibi olacağımız konudur. Geçmişte atalarımızın, dedelerimizin veya onların dedeleri ile babalarının kişisel özellikleri dikkate alınarak bir belirlenme yapılmıştır. Bunda ise daha çok boy, kilo, göz veya saç rengi gibi kriterler ilk soyadlarının belirlenmesinde etkili olmuştur.
Meslek / İş Hayatı
İlk soyadlarının belirlenmesinde ise 2. Sırada kişinin iş ve meslek hayatı öne çıkmaktadır. Arpacı, Demirci, Nalçacı, Yoğurtçu, Çiftçi, Hekim, Kasap gibi hala bugünde bir meslek adı olarak anılan terimler o günde yine bir meslek adı olarak anılarak ilk soyadlarının belirlenmesinde etkili olmuşlardır.
Aile Bağlantıları
Bu gün ülkemizde sonu “oğlu” ile biten birçok soyadına rastlarız. İşte soyadı kanununun kabul edilmesinden yakın bir zamana kadar ölen kişiler de genellikle babalarını yad etmek adına …oğlu şeklinde soy isimlerini tercih etmişlerdir.
Takma İsimler ve Lakaplar
Bu gün olduğu gibi çok eskiden de kişilere zaman zaman takma isimlerle hitap edilir lakaplar takılırdı. İşte o gün atalarımıza, dedelerimize veya ninelerimize takılan bu lakaplar bu gün ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konusunda bizlere bilgi verir.
İlk Ailemizin Soyadımız Nasıl Belirlenmiştir?
Ailemizin soyadları nasıl belirlenmiştir? konusuna açıklık getirdikten sonra biraz da ilk soyadı nasıl verildi konusuna değinelim. Tahmin edebileceğiniz gibi ilk soyadı Ulu Önder Mustafa Kemal’e “Atatürk” olarak verilmiştir. Anlamını düşündüğünüzde Mustafa Kemal için de en uygun soyadın Atatürk olduğunu sanırım düşünmeyenimiz yoktur.
Soyadının Kökenini Bulmak İçin Ne Yapabilirim?
Yukarıda yapmış olduğumuz açıklamalardan da anlaşılacağı üzere soyadının kökenini bulmak oldukça zordur. Çünkü ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? sorusuna cevap bulabilmek için en az 90 yıl geriye gitmemiz gerekir. Bu gün e-devlet soyağacı sorgulama işlemi ile bu kısmen mümkün olsa da soyadının kökenini bulmak için tam olarak yeterli değildir diye düşünüyoruz. Buna rağmen dileyen kişiler e-devlet soyağacı sorgulama işlemi ile biraz da olsa bu konuda fikir sahibi olabilirler.
Oğlu Soyadı Nereden Gelir?
Ailemizin soyadları nasıl belirlenmiştir? konularında yukarıda yapmış olduğumuz açıklamalardan da anlaşılacağı üzere özellikle ülkemizde …oğlu şeklinde kullanılan bir çok soy ismi vardır. Peki oğlu soyadı nereden gelir? Oğlu soyadı soyadı kanununun yürürlüğe girmesinden sonra herkesin belirli özelliklerine ve aile bağlarına dayalı olduğunu söylemiştir. Dilerseniz bunu bir örnek ile açıklayalım.
Soyadı kanununun kabul edildiği 1934 yılında “Davutoğlu” soyadını alan bir kişinin muhtemelen bu tarihlerden (1934 yılı) önce vefat eden “Davut” isimli bir kişinin oğlu oldur. Örneğin Davutoğlu soyadını alan ilk kişi Fikret olsun. Fikret’in babasının isminin kuvvetle muhtemel Davut olduğundan şüpheniz bulunmasın. Bazı durumlarda da yine bu kişi Davut’un bizzat kendisi olabilmektedir. Kendisinden sonra gelen kişilerin kimin oğlu olduğunun anlaşılması içinde bazı durumlarda …oğlu gibi soyadı verilmiştir. Bu örnekten yola çıkarak 1934 yıllarında “Davut Davutoğlu” isminde birisinin bulunduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Ailemizin Soyadları Nasıl Belirlenmiştir?
Ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konularında yukarıda vermiş olduğumuz örnekleri çoğaltmak mümkündür. En sık ise meslek, fiziksel ve kişisel özellikleri, kimin oğlu olduğu gibi kriterler ilk soyadlarının belirlenmesinde etkili olmuştur.
Yukarıda vermiş olduğum bilgilerin eskiden soyadları nasıl belirlenirdi? Ve ailemizin soyadı nasıl belirlenmiştir? Konusunda yeterli olduğunu düşünerek yazımı sonlandırmak istiyorum. Ancak bu konuda da kısa bir uyarıyı yapmadan yazımı bitirmek istemiyorum. Daha önce detaylarını açıkladığım üzere bu gün bizlere komik, müstehcen, gülünç veya ayıp olarak gelen soyadlarının belirlenmesinde o günkü koşulları göz önüne almamız sadece soy isimlerinden dolayı kimseyi küçümsememiz gerektiğini hatırlatmak isterim.
