İklim Sözlüğü, iklim değişikliği, çevre ve sürdürülebilirlik konularında bilgi sahibi olmak isteyen herkes için rehber niteliğinde bir kaynaktır. Bu sözlük, karmaşık terimleri basit ve anlaşılır bir şekilde açıklayarak, çevresel farkındalık oluşturmayı amaçlar. İklim değişikliğiyle mücadele, çevre koruma ve sürdürülebilir yaşam üzerine etkili adımlar atmak isteyen bireyler için kapsamlı bir referans sunar. İklim Sözlüğü’nü kullanarak, çevresel terimlerin anlamlarını öğrenebilir ve bu konularda daha bilinçli kararlar alabilirsiniz.
A
(İklim Sözlüğü)
Adaptasyon
Bir organizmanın çevresel koşullara uyum sağlaması süreci. İnsanlar ve diğer canlılar, değişen çevresel koşullara uyum sağlamak için biyolojik veya davranışsal değişiklikler yapar.
Adil Dönüşüm
Sosyal, ekonomik ve çevresel değişim süreçlerinin, özellikle çevresel krizler karşısında, tüm toplum kesimlerinin eşit ve adil bir şekilde yararlanması gerektiği anlayış. Bu, genellikle iklim değişikliği gibi krizlere karşı toplumsal eşitsizlikleri azaltmayı hedefler.
Ağaçlandırma
Yeni ağaçlar dikerek ormanlık alanların artırılması veya toprak erozyonunu önlemek amacıyla yapılan faaliyet.
Albedo
Bir yüzeyin, güneş ışığını yansıtma oranı. Beyaz yüzeylerin albedo değeri yüksekken, koyu renkli yüzeyler albedo değeri düşüktür ve daha fazla ısı emer.
Antroposen
İnsan faaliyetlerinin dünya ekosistemleri ve iklimi üzerinde büyük ve kalıcı etkiler yarattığı varsayılan jeolojik dönem. Bu terim, insanın doğa üzerindeki etkisini tanımlar.
Arıtma
Atık su veya kirli suyun, zararlı maddelerden temizlenerek kullanılabilir hale getirilmesi işlemi.
Aşırı Hava Olayları
İklim değişikliği nedeniyle daha sık ve yoğun hale gelen hava olayları, örneğin fırtınalar, kuraklıklar, aşırı sıcaklıklar ve sel felaketleri gibi olağanüstü hava koşulları.
B
(İklim Sözlüğü)
Biyoçeşitlilik
Bir ekosistemdeki farklı canlı türlerinin, genetik çeşitliliğin ve ekosistem çeşitliliğinin toplamı. Biyoçeşitlilik, doğanın dengesini ve ekosistemlerin sağlıklı işleyişini sağlar.
Biyokütle Enerjisi
Organik materyallerden (bitkiler, odun, atıklar) elde edilen enerjidir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir ve biyolojik malzemelerin yakılması ya da işlenmesi ile elektrik veya ısı enerjisi üretilir.
Biyomimikri
Doğada var olan çözümlerin, insan yapımı ürünler ve sistemlerde kullanılmak üzere taklit edilmesidir. Bu yöntem, doğanın milyonlarca yıl süren evrimsel süreçlerinden öğrenilen çözümleri insan ihtiyaçları için adapte eder.
C
(İklim Sözlüğü)
Carbon Footprint
Bir birey, kuruluş veya ürünün doğaya saldığı sera gazı emisyonlarının toplam miktarıdır. Genellikle ton cinsinden ölçülür ve iklim değişikliği ile ilgili etkilerini gösterir.
COP (Taraflar Konferansı)
İklim değişikliği ile mücadele amacıyla yapılan uluslararası toplantılardır. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) kapsamında her yıl düzenlenir ve ülkeler, iklim değişikliğiyle ilgili küresel eylemleri belirler.
Ç
(İklim Sözlüğü)
Çevre
Canlıların ve doğanın etkileşim içinde olduğu, biyolojik, fiziksel ve kimyasal unsurları içeren yaşam alanıdır. Hava, su, toprak, bitki örtüsü ve diğer doğal kaynakları kapsar.
Çevre Etiği
İnsanların çevreye karşı sorumluluklarını, doğanın korunması ve insan-doğa ilişkisi üzerine felsefi düşünce ve değerler bütünüdür. Doğanın değerini ve korunmasını savunur.
Çevresel Etki
Bir insan faaliyeti, endüstriyel süreç veya ürünün çevre üzerinde yarattığı değişikliklerin toplamıdır. Bu, hava, su, toprak kirlenmesi, ekosistem bozulması gibi etkileri içerebilir.
D
(İklim Sözlüğü)
Dairesel Ekonomi
Kaynakların verimli kullanılması, atıkların azaltılması ve geri dönüşüm yoluyla ekonomik faaliyetlerin çevreye minimum zarar verecek şekilde yeniden düzenlenmesidir. “Atık yok, her şey yeniden kullanılabilir” prensibiyle işler.
Düşük Karbonlu Teknolojiler
Karbon emisyonlarını minimuma indirmeyi hedefleyen ve çevre dostu olan teknolojilerdir. Yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve temiz üretim yöntemleri bu kategoride yer alır.
Doğal Denge
Ekosistemlerin, tüm canlılar ve çevre unsurları arasında sürdürülebilir bir şekilde işleyen denge halidir. İnsan müdahalesi olmadan doğal süreçlerin düzenli bir şekilde devam etmesi hedeflenir.
Doğa Temelli Çözümler
Ekosistemlerin sunduğu hizmetlerden faydalanarak çevresel sorunların çözülmesidir. Ormanların korunması, suyun temizlenmesi gibi doğa odaklı çözümlerle sürdürülebilirlik sağlanır.
Döngüsel Ekonomi
Kaynakların verimli kullanılmasını ve atık oluşumunun en aza indirilmesini hedefleyen bir ekonomik modeldir. Bu yaklaşım, ürünlerin ömrünü uzatmayı, yeniden kullanımı, geri dönüşümü ve onarımı teşvik eder. Doğrusal ekonominin “al, kullan, at” mantığı yerine, “kapatılmış döngü” prensibiyle sürdürülebilirliği destekler. Hem çevresel hem de ekonomik fayda sağlar.
E
(İklim Sözlüğü)
Ekoloji
Canlıların çevresiyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Ekoloji, doğadaki tüm organizmaların birbirleri ve çevreleriyle olan etkileşimlerini araştırır.
Ekolojik Ayak İzi
Bir birey, toplum veya faaliyetlerin doğa üzerindeki toplam etkisini ölçen bir kavramdır. Doğal kaynakları ne kadar kullandığımızı ve ekosistemlere ne kadar yük bindirdiğimizi gösterir.
Ekosistem
Canlıların ve çevrelerinin bir arada bulundukları, birbirleriyle etkileşim içinde olan doğal bir sistemdir. Ormanlar, okyanuslar, çöller gibi çeşitli ekosistemler vardır.
Emisyon
Atmosfere salınan zararlı gazlar veya maddelerdir. Karbon dioksit (CO2), metan (CH4) gibi sera gazları, iklim değişikliğine yol açan başlıca emisyonlardır.
Etkilerin Hafifletilmesi
İklim değişikliğinin olumsuz etkilerini azaltmak veya önlemek için sera gazı emisyonlarını düşürmeyi ve karbon yutaklarını artırmayı amaçlayan eylemleri ifade eder. Yenilenebilir enerji kullanımı, enerji verimliliği, ormansızlaşmanın önlenmesi ve karbon tutma teknolojileri gibi yöntemler bu kapsamda değerlendirilir. Amaç, küresel ısınmayı sınırlandırarak ekosistemleri ve insan yaşamını korumaktır.
F
(İklim Sözlüğü)
Yer altındaki organik maddelerin milyonlarca yıl süren süreçlerle kayaçlar içinde sıkışarak dönüşmesiyle oluşan kömür, petrol ve doğalgaz gibi enerji kaynaklarıdır. Bunlar, yüksek karbon emisyonlarına yol açar.
Fosil Yakıtların Azaltılması
Fosil yakıtların kullanımının, çevresel etkilerini azaltmak amacıyla düşürülmesi veya alternatif, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçilmesi sürecidir. Bu, iklim değişikliğini yavaşlatmak için önemlidir.
G
(İklim Sözlüğü)
Geri Dönüşüm
Kullanılmış malzemelerin yeniden işlenerek tekrar üretim süreçlerine kazandırılmasıdır. Bu, doğal kaynakları korumaya, enerji tasarrufu yapmaya ve atık miktarını azaltmaya yardımcı olur.
Geri Bildirim Döngüsü
Bir sistemde, yapılan bir işlem ya da alınan bir kararın sonuçlarının değerlendirilerek sisteme geri aktarılması sürecidir. Bu döngü, süreçlerin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için önemlidir.
Glasgow İklim Paktı
2021 yılında Glasgow’da düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nda (COP26) kabul edilen bir anlaşmadır. Amaç, küresel sıcaklık artışını 1,5°C ile sınırlamak, kömür kullanımını azaltmak ve finansal desteklerle iklim değişikliğiyle mücadeleyi hızlandırmaktır.
Gıda Güvenliği
Tüm insanların, her zaman, yeterli, güvenli ve besleyici gıdaya erişebilmesi durumudur. Sağlıklı yaşam ve sürdürülebilir bir dünya için gıda güvenliği kritik öneme sahiptir.
Gri Su Ayak İzi
Bir ürün veya hizmetin üretimi sırasında kirlenen su miktarını ifade eder. Bu, su kirliliği ve yönetimi açısından önemli bir sürdürülebilirlik göstergesidir.
Güneş Enerjisi
Güneş ışınlarından elde edilen yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Çevre dostu bir enerji türü olarak hem elektrik üretiminde hem de ısıtma sistemlerinde yaygın olarak kullanılır.
H
(İklim Sözlüğü)
Hava Durumu
Belirli bir yerde ve zamanda atmosferde gözlemlenen sıcaklık, nem, yağış, rüzgar gibi meteorolojik olayların kısa süreli durumudur.
Hızlı İklim Değişikliği
Kısa bir zaman diliminde meydana gelen, atmosferik ve ekosistemsel dengeyi hızla değiştiren büyük ölçekli iklimsel değişikliklerdir.
I
(İklim Sözlüğü)
IPCC (Küresel Isınma Özel Raporu)
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) küresel ısınmanın etkilerini ve sınırlandırılması için gerekli adımları içeren özel raporudur.
İ
(İklim Sözlüğü)
İklim
Belirli bir bölgedeki uzun dönemli hava durumu koşullarının ortalama halidir.
İklim Adaleti
İklim değişikliğinin etkilerinin adil bir şekilde ele alınmasını ve savunmasız toplulukların korunmasını amaçlayan bir kavramdır.
İklim Değişikliği
Uzun dönem boyunca iklim sisteminde meydana gelen doğal veya insan kaynaklı değişikliklerdir.
İklim değişikliğinin etkilerine karşı toplumsal, ekonomik ve çevresel sistemlerin dayanıklılığını artırmak için yapılan çalışmalar.
İklim Finansmanı
İklim değişikliğiyle mücadele ve uyum projelerini desteklemek için sağlanan mali kaynaklar.
İklim Güvenliği
İklim değişikliğinin ulusal ve uluslararası güvenlik üzerindeki etkilerini önlemeyi ve yönetmeyi amaçlayan yaklaşımlar.
İklim Hedefi Limit Aşımı
Küresel sıcaklık artışının belirlenen sınırların üzerine çıkma olasılığını ifade eder.
İklim Krizi
İklim değişikliğinin etkilerinin yaşamı tehdit edici düzeye ulaştığı acil durum.
İleri Dönüşüm
Atık malzemelerin daha yüksek katma değerli ürünlere dönüştürülmesi.
İnsan Kaynaklı
Doğrudan veya dolaylı olarak insan faaliyetlerinden kaynaklanan durum veya etkiler.
J
(İklim Sözlüğü)
Jeomühendislik
İklim değişikliğini kontrol altına almak için gezegen ölçeğinde yapılan teknolojik müdahaleleri ifade eder.
Jeotermal Enerji
Dünya’nın iç katmanlarından gelen ısı enerjisinin elektrik üretimi veya ısınma amaçlı kullanılmasıdır.
K
(İklim Sözlüğü)
Karbon Ayak İzi
Bir birey, kurum, ürün ya da etkinliğin atmosfere saldığı toplam sera gazı miktarıdır.
Karbon Bütçesi
Belirli bir küresel sıcaklık artışını aşmamak için atmosfere salınabilecek toplam karbon emisyonu miktarıdır.
Karbon Dengelemesi
Karbon emisyonlarını azaltmak veya başka yollarla dengelemek amacıyla yapılan faaliyetlerdir (ör. ağaç dikmek, yenilenebilir enerji projeleri desteklemek).
Karbon Döngüsü
Karbonun atmosfer, okyanus, kara ve canlılar arasında sürekli olarak dönüşümünü sağlayan doğal süreçtir.
Karbon Nötr
Atmosfere salınan karbon emisyonlarının, dengeleme yöntemleriyle sıfıra indirildiği durumu ifade eder.
Karbon Yakalama
Atmosfere salınan karbondioksitin yakalanarak depolanması veya yeniden kullanılması sürecidir.
Karbon Yutağı
Atmosferdeki karbondioksiti emerek depolayan doğal veya yapay sistemlerdir (ör. ormanlar, okyanuslar).
Karbonsuzlaştırma
Fosil yakıtlardan kaynaklanan karbon emisyonlarını azaltma veya tamamen ortadan kaldırma sürecidir.
Karbon Piyasası
Karbon emisyonlarının ticaretine dayalı bir sistemdir; kuruluşlar belirlenen limitleri aşan emisyonları için karbon kredileri satın alabilirler.
Kritik Eşik
İklim sisteminde geri döndürülemez değişimlerin yaşanmasına neden olabilecek belirli bir sınır veya eşik.
Küresel Isınma
Atmosferdeki sera gazı birikimi nedeniyle Dünya’nın yüzey sıcaklığında gözlemlenen genel artıştır.
M
(İklim Sözlüğü)
Madde Döngüsü
Doğada, biyolojik ve kimyasal süreçler yoluyla elementlerin ve maddelerin sürekli dönüşüm ve yeniden kullanım süreçleridir (ör. su döngüsü, azot döngüsü).
Mavi Ekonomi
Okyanus ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı yoluyla ekonomik büyüme, çevresel sağlık ve sosyal refahın sağlanmasını hedefleyen bir yaklaşımdır.
Mavi Su Ayak İzi
Bir birey, kurum veya ürünün tedarik ve üretim süreçlerinde doğrudan kullanılan yüzey ve yeraltı suyu miktarını ifade eder.
Metan Gazı
Atmosferde bulunan, sera etkisine yol açan ve karbondioksite göre daha güçlü bir ısınma etkisi olan bir sera gazıdır (CH₄).
Mitigation
Özellikle iklim değişikliği bağlamında, sera gazı emisyonlarını azaltarak veya karbon yutaklarını artırarak küresel ısınmanın etkilerini sınırlamayı amaçlayan eylemleri ifade eder. Yenilenebilir enerjiye geçiş, enerji verimliliği uygulamaları, ormanların korunması ve karbon yakalama teknolojileri gibi yöntemler mitigation kapsamında değerlendirilir. Hedef, iklim krizini kontrol altında tutarak hem çevresel hem de toplumsal zararları en aza indirmektir.
N
(İklim Sözlüğü)
Negatif Emisyon Teknolojileri
Atmosferdeki sera gazlarını uzaklaştırmayı hedefleyen teknolojik ve doğal yöntemlerdir (ör. karbon yakalama, biyokömür üretimi).
O
(İklim Sözlüğü)
Onarıcı Tarım
Toprak sağlığını, biyolojik çeşitliliği ve karbon tutulumunu artırmayı amaçlayan sürdürülebilir tarım uygulamalarıdır.
Ormanlaştırma
Orman alanı olmayan bölgelerde ağaç dikerek veya doğal yollarla yeni ormanlar oluşturma sürecidir.
Ozon Tabakası
Atmosferin üst katmanlarında bulunan ve Dünya’yı Güneş’in zararlı ultraviyole ışınlarından koruyan ozon gazından oluşan katmandır.
P
(İklim Sözlüğü)
Panel Enerjisi
Güneş panelleri yoluyla Güneş’ten elde edilen yenilenebilir enerji türüdür.
Paris Antlaşması
2015 yılında kabul edilen, küresel sıcaklık artışını 2°C’nin altında sınırlamayı hedefleyen uluslararası iklim değişikliği anlaşmasıdır.
Pekiştirilmiş Tarım
Tarım arazilerinin verimliliğini artırmak ve doğal kaynakları korumak için uygulanan yenilikçi yöntemlerdir.
PPM (Parts Per Million)
Milyonda bir birim oranını ifade eden bir ölçü birimi, genellikle atmosferdeki gazların yoğunluğu için kullanılır.
R
(İklim Sözlüğü)
Rüzgar Enerjisi
Rüzgarın kinetik enerjisinin türbinler aracılığıyla elektrik enerjisine dönüştürülmesidir.
S
(İklim Sözlüğü)
Sera Etkisi
Atmosferdeki sera gazlarının Güneş’ten gelen ısıyı tutarak Dünya’nın sıcaklığını artırdığı doğal süreçtir.
Sera Gazları
Atmosferde ısıyı tutarak sera etkisine yol açan gazlardır (ör. karbondioksit, metan, su buharı).
Sıfır Atık
Atık oluşumunu en aza indirmeyi veya tamamen ortadan kaldırmayı hedefleyen bir çevre yönetimi yaklaşımıdır.
Su Ayak İzi
Bir birey, ürün veya topluluğun su tüketimi ve su kirliliği üzerindeki toplam etkisini ifade eder.
Sürdürülebilirlik
Gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan bugünün ihtiyaçlarını karşılama prensibidir.
Sürdürülebilir Malzeme
Çevresel ve sosyal etkileri düşük, üretimi ve geri dönüşümü sürdürülebilir olan malzemelerdir.
T
(İklim Sözlüğü)
Tarımda Sürdürülebilirlik
Doğal kaynakları koruyarak ve çevreyi gözeterek tarımsal üretimin devamlılığını sağlama anlayışıdır.
Temiz Enerji
Çevreye zarar vermeyen, karbon salımı düşük veya sıfır olan enerji türlerini ifade eder (ör. güneş, rüzgar).
V
(İklim Sözlüğü)
Verimli Enerji Kullanımı
Enerji tüketiminde israfı önleyerek daha az kaynakla aynı hizmeti sağlamayı hedefleyen yöntemlerdir.
Y
(İklim Sözlüğü)
Yaşam Döngüsü
Bir ürünün üretiminden, kullanımına ve bertarafına kadar geçen süreç boyunca çevresel etkilerinin değerlendirilmesidir.
Yenilenebilir Enerji
Doğada sürekli olarak yenilenen kaynaklardan elde edilen enerji türüdür (ör. güneş, rüzgar, hidroelektrik).
Yenilenemez Enerji
Fosil yakıtlar gibi sınırlı kaynaklardan elde edilen ve tükenebilir olan enerji türüdür.
Yeşil Aklama
Şirketlerin çevre dostu olmayan uygulamalarını çevre dostu gibi göstermek için yanlış veya yanıltıcı bilgi sunmasıdır.
Yeşil Enerji
Yenilenebilir kaynaklardan elde edilen ve çevresel etkileri düşük olan enerji türüdür.
Yeşil İstihdam
Çevre korumasına katkıda bulunan, sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen iş kollarıdır.
Yeşil Su Ayak İzi
Ürünlerin üretim sürecinde kullanılan yağmur suyunun miktarını ifade eder.
Z
(İklim Sözlüğü)
Zararlı Gazlar
İnsan sağlığına, çevreye ve atmosfere zarar veren gazlardır (ör. kloroflorokarbonlar, kükürt dioksit).
Zehirli Atıklar
Çevreye ve canlılara zarar verme potansiyeline sahip toksik maddeler içeren atıklardır.
Zero Emission (Sıfır Emisyon)
Karbon salımı veya diğer sera gazı emisyonlarının tamamen ortadan kaldırıldığı durumdur.
