Örneklerle Mecazlı Söyleyiş Nedir?

Mecazlı söyleyiş Edebiyat sanatında veya günlük yaşantımızda sık başvurmuş olduğumuz bir söyleyiş tarzıdır. İnsanlar düşüncelerini anlatmakta daha etkili olmak isterler. Bu düşüncelerini hayal gücünü kullanarak veya soyut kavramları somutlaştırarak iletmek istemeleri mecazlı söyleyiş olarak tanımlanabilir. Bizde bu yazımızda sık kullanılan bu söyleyiş tarzı hakkında bilgi vererek mecazlı söyleyiş nedir? Sorusuna açıklık getirmek istedik. Yazımızın devamında ise mecazlı söyleyiş örnekleri ile konumuzu pekiştirdik. Aslında deyimler ve Atasözleri bunlara en güzel örneklerdir.

Mecazlı Söyleyiş Nedir?

Herhangi bir kelimenin, ifadenin veya olayın gerçek anlamı dışına çıkarak daha çok benzetme yolu ile başka bir anlam kazanacak şekilde anlatılmasıdır. Mecazlı anlatımdaki ortak amaç ise kişinin bu anlatım tarzını daha güçlü hale getirerek etkileyici kılmaktır. Onlarca tanımı yapılsa da mecazlı söyleyiş nedir sorusuna örnek vermeden tam bir açıklık getirmemiz çok zordur. Dilerseniz bunu bir örnekle pekiştirelim. Öncelikle edebi sanatlar tüm bu sanatlı söyleyiş konularını kapsadığından öncelikle bu konuda aşağıda hazırlanmış olan videonun izlenmesi sonrasında ise yazımızın ilerleyen bölümlerde vermiş olduğumuz mecazlı söyleyiş örneklerinin incelenmesi konuyu daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.

Mecazlı söyleyiş örnekleri;

Köşeyi dönmek!

Bir gün köşeyi dönmek cümlesi ile karşılaştığınızda muhtemelen cadde, sokak veya benzeri yerlerden dönüldüğü anlatılmak istenmez. Burada asıl anlatılmak istenen kişinin daha çok ekonomik açıdan bir yarar sağlamış olduğunu anlatmaktır.

Mecazlı söyleyiş örneklerini yazımızın sonunda daha fazla görebilirsiniz. Ancak konunun tam olarak anlaşılabilmesi için üzerinde durmamız gereken başka konularda vardır. Dilerseniz biraz da bunlara değinelim.

Gerçek Anlam İle Mecaz Anlam Arasındaki Farklar

Türkçe veya diğer dillerde gerçek anlam sözcüğün “sözlükteki ilk anlamı” olarak bilinir.

Mecaz anlam ise; Sözcüğün benzetme ya da çağrışım amacı güdülerek veya soyutlanarak anlatımıdır.

Bir yastıkta kocamak…

Muhtemelen yeni evlenmiş bir çifte söylenebilecek en güzel temenni ve sözlerden birisidir. Tabi ki burada asıl anlatılmak istenen ömürlerinin geri kalan kısımlarını beraber yaşlanarak tamamlamalarıdır.

Mecazlı Söyleyişin Özellikleri Nedir?

Yukarıda vermiş örneklerden kısmen de olsa mecazlı anlatımın nasıl olduğu anlaşılmıştır. Bütün mecazlı söyleyişin bir takım özellikleri vardır. Bunlar;

• Gerçek anlamları dışından sıyrılarak farklı anlamlar içerir
• Söyleyişe daha sanatkar bir tarz katar
• Anlatım tarzını zenginleştirerek güçlendirir
• Ad aktarması, benzetme veya kişileştirme gibi söz sanatlarının tümünü kapsar
• Günlük konuşmalarda da rastlansa da; Daha çok edebi metinlerde kullanılır.

Mecazlı Söyleyişin Amaçları Nedir?

• Sıradan anlatımları daha etkileyici bir hale getirmek
• Söz veya edebi metinlere duysal bir derinlik kazandırmak
• Dolaylı anlatım sayesinde okuyucunun veya dinleyicinin düşünmesini sağlamak
• Kişilerin hayal gücünü harekete geçirmeye çalışmak
• Soyut kavramları somutlaştırarak anlatımı güçlendirmek

Mecazlı Söyleyiş Türleri Nelerdir?

Yukarıda belirtmiş olduğumuz özellikler veya amaçlar doğrultusunda söylenen her söz mecazlı söyleyiş örnekleri arasında yer alabilir. Söylenme amacı, tarzı veya düşüncesine göre mecazlı anlatım türleri oluşmuştur. Bu mecazlı söyleyiş türlerinin özellikleri ve örnekleri ise genel hatları ile aşağıdaki gibidir.

İstiare (Benzetmeli Söyleyiş)

Mecazlı anlatımın en sık kullanılan türleri arasında yer alır. İsminden de anlaşılacağı üzere benzetme yapılmaktadır.

• Gözleri Fal Taşı Gibi Açıldı
• Kurt Gibi Acıkmak
• Çiçek Gibi Solmak

Kişileştirme (Teşhis)

Daha çok insanlara ait olan özelliklerin bir veya bir kaçının insan dışı varlıklara yüklenmesi ile yapılan mecazlı söyleyiş türüdür.

• Toprak Kucak Açtı Ölüye
• Bulutlar Hüngür Hüngür Ağlıyordu

Konuşturma (İntak)

Normal şartlarda konuşması mümkün olmayan canlı veya cansız varlıkların konuşturulması sanatıdır.

• Kitaplar fısıldadı tüm eski zamanları kulağıma
• Kalem artık ben yazmak istemiyorum dedi

Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel)

Herhangi bir kelimenin anlamla ilişki içerisinde olduğu başka bir anlamda kullanılmasıdır.

• Sınıf dışarı çıktı
• Filenin sultanları Avrupa’da tarih yazdı (Voleybol Takımı)

Kinaye

Söylenmiş olan sözün hem gerçek hem de mecaz anlam taşıması kinaye olarak bilinir.

• Ayağına taş değmesin
• Yorgunluktan ölmek

Mecazlı Söyleyiş Örnekleri

• Kalbi kırıldı.
• Yüreği yandı.
• Karnım zil çalıyor.
• Gözlerinden ateş fışkırıyordu.
• İçim eridi.
• Başı göğe erdi.
• Elini taşın altına koydu.
• Gözü hiçbir şey görmüyordu.
• Gönlüm daraldı.
• Canı burnuna geldi.
• Dili tutuldu.
• Kalbi taş kesildi.
• Damarıma bastı.
• Gözleri doldu.
• Elinden tutmak.
• Gönlü geniş.
• Damarı kabardı.
• Sözü havada kaldı.
• Kulak vermek.
• Burnundan soluyordu.
• Ayağını denk al.
• Duyguları kabardı.
• Hayatına güneş doğdu.
• Beyni yandı.
• Yüreğini ortaya koydu.
• Kalbi pır pır etti.
• Gözüm arkada kalmasın.
• Zaman su gibi akıp geçti.
• Umutlarını yeşertti.
• Hayalleri yıkıldı.
• Üzerime geldi.
• Yüküm ağırlaştı.
• Kalbinde yer etmek.
• Bir anda donakaldı.
• Söylediklerine kulak asmadı.
• Gözleri buğulandı.
• İçinden geçirdi.
• Ruhum daralıyor.
• Hayatını kararttı.
• Yüzü düştü.
• Duygularına kapıldı.
• Sabrı taştı.
• Derdi büyük.
• Yüzü gülmedi.
• Kendini kaybetti.
• Gönül koydu.
• Kalbine dokundu.
• Gözünden yaş süzüldü.
• Ruhum okşandı.
• Yıldızları saydı.
• Kafası karıştı.

Mecazlı Söyleyiş Örnekleri (2)

• Sesi soluğu kesildi.
• Kulağını tıkadı.
• İçinde fırtınalar koptu.
• Kalbi hızla çarptı.
• Yüzü kızardı.
• İçime sinmedi.
• Kafasına göre takıldı.
• Ruhunu teslim etti.
• Burnu sürtüldü.
• Ayaklarına kara sular indi.
• Kolu kanadı kırıldı.
• Gözü yükseklerde.
• Kalbi sıkıştı.
• Gözden düştü.
• Eli ayağına dolaştı.
• Aklı başından gitti.
• Yüzü asıldı.
• Gönlü kırıldı.
• İçim kaldırmadı.
• Kulağının üstüne yattı.
• Elini eteğini çekti.
• Ayağı tökezledi.
• Ruhunu sardı.
• Gözü arkada kalmak.
• Hayalleri suya düştü.
• Gözünü kararttı.
• Burnu havada.
• Akıl sır erdiremedi.
• Sesi titredi.
• Ruhu daraldı.
• Hayatının baharında.
• İçi içine sığmadı.
• Suyuna gitti.
• Gönlünü hoş etti.
• İçini ferahlattı.
• Yüreği dayanmadı.
• Kalbi sızladı.
• Gönül gözüyle gördü.
• Eli açık biri.
• Aklı havada.
• Hayatını renklendirdi.
• Ruhunu besledi.
• Yüreğiyle konuştu.
• Dili sivriydi.
• İçine attı.
• Can kulağıyla dinledi.
• Damarına bastı.
• Dili dolaştı.
• Kafası atmak.

Mecazlı Söyleyiş Örnekleri (3)

• İpini kopardı.
• Aklı yerinde değil.
• Hayatı kaydı.
• Gönül verdi.
• Gözleri parladı.
• Yüzü güldü.
• Ayağı kaydı.
• Ruhunu okudu.
• Göz ucuyla baktı.
• Derin bir nefes aldı.
• Tüyleri diken diken oldu.
• İçinden gelmedi.
• Gözü doymadı.
• Dilini tuttu.
• Yüreği ağzına geldi.
• Gönül almaya çalıştı.
• Kalbini açtı.
• Gönlünü kaptırdı.
• Aklı başına geldi.
• Yüreğini serdi.
• Kalbi titredi.
• İçine doğdu.
• İçini çekti.
• Kalbine ağır geldi.
• Gözünü seveyim.
• Kalbi hızlandı.
• Elini uzattı.
• Kalbini kazandı.
• Yüzü yere düştü.
• Ruhu okşandı.
• Gönül diliyle anlattı.
• Gönlünü fethetti.
• Ruhen çöktü.
• İçten içe ağladı.
• İçinde sakladı.
• Aklı ermedi.
• Sabrı kalmadı.
• Zihni açıldı.
• Kalbine gömdü.
• Eli kolu bağlı.
• Sürüne sürüne geldi.
• Gözünü dikti.
• Gönlü yattı.
• Gönül rahatlığıyla söyledi.
• Kafasına yazdı.
• Kalbini dinledi.
• İç dünyası karardı.
• Ruhunu arındırdı.
• Gözünü alamadı.
• Gönlü razı olmadı.

Mecazlı Söyleyiş Örnekleri (4)

• İçini döktü.
• Kalbine saplandı.
• Ruhu şenlendi.
• Gözlerini kaçırdı.
• İçim parçalandı.
• Kalbi yerinden çıktı.
• Duygularına yenildi.
• Sözleri içine işledi.
• Aklını başına al.
• Ruhsuzlaştı.
• Gönül çelmek.
• Kalbine taş bastı.
• Gözünden kaçmadı.
• Kulağını deldi geçti.
• Dilinde geveledi.
• Kalbini susturdu.
• İçimi ısıttı.
• Gönül gözüm açıldı.
• Hayallerini süsledi.
• Düşlerine girdi.
• Gözünden akan yaş.
• Ruhu yandı.
• İçten içe büyüdü.
• Düşlerine dar geldi.
• Akıl almaz işler yaptı.
• Gönlünü dinledi.
• Kalbini almayı bildi.
• Ruhun şad olsun.
• Kalbinden geçenler.
• İçini acıttı.
• Kalbini avuçlarına aldı.
• Yüreğini ateşe attı.
• Akıl tutulması yaşadı.
• İçini kemirdi.
• Ruhunu kaybetti.
• Duygularını bastırdı.
• Gözleri yaşla doldu.
• Ruhuna dokundu.
• Kalbiyle hissetti.
• İçinden taşan duygular.
• Göz ucuyla süzdü.
• Kalbinin sesini dinledi.
• Gönlünün götürdüğü yere gitti.
• İçine sinmedi.
• Yüreği dağlandı.
• Gözleri puslandı.
• Kalbi dile geldi.
• Gönül bağı kurdu.
• Yüreğine su serpildi.
• Aklı fikri onda kaldı.

Mecazlı Söyleyiş Örnek Paragraf

Gün ağarırken, güneş utangaç bir çocuk gibi dağların ardından başını uzatıyordu. (benzetme) Sessizlik hüküm sürüyordu ama rüzgar, yapraklara hüzünlü bir şarkı fısıldıyordu. (kişileştirme) Derken, bir ağaç dalı eğildi ve “Yine mi sensizlik?” diye inledi. (konuşturma) Bu sırada sınıf bir anda sustu; herkes öğretmenin yüzüne bakıyordu. (ad aktarması – sınıf kelimesi öğrenciler anlamında kullanılmıştır) O çocuğun “Sana güveniyorum.” sözü, yılanın zehrinden daha etkiliydi. (kinaye – söz görünüşte olumlu ama aslında alaycı ve olumsuz bir anlam taşır)

Mecazlı söyleyişlere örnek olabileceğiniz düşündüğümüz “Anlamlı Sözler” başlıklı yazımızı incelemeniz tavsiye ederiz.